هندوانه ابوجهل

هندوانه ابوجهل یا  Citrullus colocynthis ، گیاهی علفی، چند ساله ، دارای ساقه خوابیده یا بالا رونده و پوشیده از تار است و با آنکه در نواحی مختلف کویری و بایر پراکندگی دارد. معهذا در مدیترانه، هند، سیلان، شمال آفریقا، در بین تپه های ماسه ای، پرورش می یابد. محل رویش این گیاه پشت کوه لرستان، اهواز ، کازرون، کرمان، بندرعباس ، ضیاب، بلوچستان ، مکران، خراسان، کویر لوت و یزد است.

برگهای آن متناوب، منقسم به لوبهای متعدد دندانه دار، پوشیده از تار و دارای ظاهری به رنگ مایل به سفید در سطح تحتانی پهنک است. از کناره برگهای آن پیچکهائی خارج می شود که موجبات اتصال گیاه را به تیکه گیاه فراهم می سازد. گلهای آن دارای وضع منفرد و بر دو نوع نر و ماده برروی یک پایه است . گل نرآن دارای جامی به رنگ زرد نارجی و متصل از راه قاعده به کاسه گل است. پنج پرچم به وضع گیاه قبلی دارد بدین نحو که میله ۴ پرچم آن دو به دو یکدیگر چسبیده و فقط یک میله پرچم ازاد است.

گلهای ماده آن شباهت کامل به گلهای نر دارد و فقط به جای پرچم، مادگی با تخمکهای متعدد در آن دیده می شود. میوه اش کروی، به رنگ زرد، به بزرگی یک نارنج کوچک ، پوشیده از یک پوست نسبتاً نازک ولی سخت و دارای میان بر سفید رنگ و اسفنجی است. در داخل میوه آن نیز دانه های بسیار به رنگ سفید با ظاهری بیضوی و مسطح جای دارد.

قسمت مورد استفاده این گیاه میوه آن است برای استفاده های درمانی میوه رسیده گیاه را در فاصله ماههای تیر و مردارد می چینند و پس از خسک کردن، به کمک کاردهای نوک تیز ، پوست آنرا جدا می سازند و یا آنکه قبل از خشک کردن میوه، این عمل را انجام می دهند. منشاء این گونه میوه ها که قبل از خشک کردن، پوست آنها را جدا کرده باشند ، ایران ذکر شده است. در درون میوه ها ، دانه های بسیاری به تعداد ۲۰۰ تا ۳۰۰ ، به طول ۶تا۸ میلیمتر و به عرض ۴ تا ۵ میلیمتر جای دارد. میوه خشک شده آن فاقد بو ولی دارای طعم بسیار تلخ و لعابی است . میوه این گیاه دارای گلو.کوزیدی قابل تبلور با طعم بسیار تلخ به نام کولوسنستین ( colocyn thine ) است. این ماده اگر هیدرولیز گردد، گلوکز و ماده ای به نام کولوسنستیشن                           ( Colocyntheine ) می دهد.

میوه این گیاه همچنین دارای ماده روغنی ، مواد صمغی ، مواد پکتیکی و املاح مختلف است. روغن دانه آن، حالت روان و رنگ زرد مایل به قرمز دارد و به مصارف صنعتی می رسد ، کلوسنتین به صورت بلوریهای زردرنگ، متبلور می شود. از نظر درمانی، اثر مسهلی قوی دارد. مواد موثری اعضای این گیاه، در سلولهای پارانشیمی و یا در آبکش دسته های متعدد جای دارد.

خواص درمانی:

میوه این گیاه دارای خاصیت مسهلی قوی با اثر قاطع است. در موارد، ضعف اعمال روده، فلج ناحیه امحاء و احشاء، آب آوردن نسوخ و بیماریهای کبدی بکار می رود. میوه این گیاه در احتقان مغزی به منظور دور کردن خون از مغز و توجه آن به قسمتهای دیگر بدن مصرف می شود. باید توجه داشت که میوه این گیاه به هیچ وجه نباید برای مبتلایان به ورم روده و یا برای زنان باردار، تجویز گردد. در دامپزشکی از میوه آن برای مصارف مشابه استفاده بعمل می آورند. مصرف فراورده های میوه این گیاه به علت دارا بودن مواد موثر قوی، امروزه معمول نیست . از میوه این گیاه، محلولهای حشره کش، جهت استفاده در کشاورزی تهیه می شود.

حجت حافظی نویسنده، تهیه کننده و کارگردان